Η Ατομική Ψυχοθεραπεία είναι η διαδικασία, κατά την οποία δύο άνθρωποι – θεραπευτής και θεραπευόμενος, συναντιούνται με σκοπό να εργαστούν και οι δύο – μέσα σ’ ένα πλαίσιο προκαθορισμένων συναντήσεων – για την επίτευξη του αιτήματος-θέματος του θεραπευόμενου. Στο ξεκίνημα της διαδικασίας ο θεραπευτής λαμβάνει το ιστορικό του θεραπευόμενου και συμφωνούν μαζί οι δύο να δεσμευτούν στη θεραπευτική σχέση μέσα από την τήρηση ενός «συμβολαίου» που βοηθά την επίτευξη του αιτήματος του θεραπευμένου. Η σχέση αυτή διέπεται από ένα κώδικα δεοντολογίας με τον οποίο εξασφαλίζονται και οι δύο πλευρές, με έμφαση στην προστασία του θεραπευόμενου. Ωστόσο, αυτή θα λέγαμε ότι είναι η διαδικαστική πλευρά της Ψυχοθεραπείας. Υπάρχει όμως και η ουσιαστική πλευρά – η αληθινή καρδιά – κατά τον Yalom – της ψυχοθεραπείας που περιγράφεται ως μια στοργική και βαθιά ανθρώπινη συνάντηση δύο υπάρξεων.
.. Τότε ήταν που παρουσιάστηκε η αλεπού:
– Καλημέρα, είπε η αλεπού.
– Καλημέρα, απάντησε ευγενικά ο μικρός πρίγκιπας, που γύρισε προς το μέρος απ’ όπου ακουγόταν η φωνή, μα δεν είδε τίποτε.
– Εδώ είμαι, είπε η φωνή, κάτω από τη μηλιά …
– Ποια είσαι συ; είπε ο μικρός πρίγκιπας. Είσαι πολύ όμορφη …
– Είμαι μια αλεπού, είπε η αλεπού.
– Έλα να παίξεις μαζί μου, της πρότεινε ο μικρός πρίγκιπας. Είμαι τόσο λυπημένος …
– Δεν μπορώ να παίξω μαζί σου, είπε η αλεπού, δεν είμαι
εξημερωμένη.
– Α! συγνώμη, έκανε ο μικρός πρίγκιπας. Μα, αφού σκέφτηκε λίγο,
πρόσθεσε:
– Τι πάει να πει «εξημερωμένη»;
– Δεν θα είσαι από ‘δω, είπε η αλεπού, τι ψάχνεις να βρεις;
– Ψάχνω να βρω τους ανθρώπους, είπε ο μικρός πρίγκιπας. Τι σημαίνει
εξημερωμένη;
– Οι άνθρωποι, είπε η αλεπού, έχουν τουφέκια και κυνηγούν. Αυτό είναι πολύ ενοχλητικό. Ακόμη ανατρέφουν κότες. Είναι το μόνο που τους ενδιαφέρει. Μήπως ψάχνεις για κότες;
– Όχι, είπε ο μικρός πρίγκιπας, ψάχνω για φίλους.
Τι σημαίνει «εξημερώνω»;
– Είναι κάτι ξεχασμένο για τα καλά, τώρα πια, είπε η αλεπού. Αυτό σημαίνει «δημιουργώ δεσμούς».
– Δημιουργώ δεσμούς;
– Ναι, βέβαια, είπε η αλεπού. Για μένα εσύ δεν είσαι ακόμη παρά ένα αγοράκι όμοιο με εκατό χιλιάδες άλλα μικρά αγόρια. Και δεν έχω την ανάγκη σου. Κι εσύ το ίδιο δεν έχεις την ανάγκη μου. Για σένα, δεν είμαι παρά μια αλεπού όμοια με εκατό χιλιάδες άλλες αλεπούδες. Μα, αν εσύ με εξημερώσεις, θα ‘χουμε ανάγκη ο ένας τον άλλο. Θα ‘σαι για μένα μοναδικός στον κόσμο. Θα ‘μαι για σένα μοναδική στον κόσμο…
– Αρχίζω να καταλαβαίνω, είπε ο μικρός πρίγκιπας. Υπάρχει ένα λουλούδι… νομίζω πως μ’ έχει εξημερώσει…
– Καθόλου απίθανο, είπε η αλεπού. Πάνω στη Γη βλέπει κανείς κάθε λογής πράματα …
– Ω! Αυτό δεν έγινε στη Γη, είπε ο μικρός πρίγκιπας. Η αλεπού φάνηκε να ενδιαφέρεται πολύ.
– Σ’ ένα άλλο πλανήτη;
-Ναι.
– Υπάρχουν κυνηγοί σε κείνο εκεί τον πλανήτη;
– Όχι.
– Αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον! Και κότες;
– Όχι.
– Τίποτε δεν είναι τέλειο, αναστέναξε η αλεπού. Όμως, η αλεπού ξαναγύρισε στην ιδέα της:
– Η ζωή μου είναι μονότονη. Κυνηγώ κότες, οι άνθρωποι κυνηγούν εμένα. Όλες οι κότες μοιάζουν μεταξύ τους κι όλοι άνθρωποι μοιάζουν το ίδιο. Λοιπόν, κι εγώ κάπως βαριέμαι. Όμως, αν με εξημερώσεις, η ζωή μου θα μοιάζει σαν να την πλημμύρισε ο ήλιος. Θα γνωρίσω ένα θόρυβο από βήματα διαφορετικά απ’ όλα τ’ άλλα. Τα άλλα βήματα με κάνουν να καταχωνιάζομαι μέσα στη γη. Το δικό σου θα με φωνάζει να βγω έξω από την τρύπα μου, σαν να ‘ναι μια μουσική. Κι ύστερα, κοίταξε!
Βλέπεις εκεί κάτω τα σταροχώραφα; Εγώ δεν τρώω ψωμί. Για μένα, το σιτάρι δεν χρησιμεύει σε τίποτε. Κι αυτό είναι θλιβερό! Μα εσύ έχεις χρυσαφένια μαλλιά. Θα ‘ναι υπέροχα όταν θα μ’ έχεις εξημερώσει! Το στάρι που είναι χρυσαφένιο, εσένα θα μου θυμίζει. Και θ’ αγαπώ το θόρυβο του ανέμου καθώς θα περνάει ανάμεσα από τα στάχυα του σταριού.
Η αλεπού σώπασε και βάλθηκε να κοιτάζει το μικρό πρίγκιπα για πολλή ώρα.
– Σε παρακαλώ, εξημέρωσέ με, είπε!
– Πολύ το θέλω, απάντησε ο μικρός πρίγκιπας, μα δεν έχω καιρό. Έχω ν’ ανακαλύψω φίλους και να γνωρίσω πολλά πράγματα.
– Δεν ξέρουμε παρά εκείνα που μας δίνουν την δυνατότητα να δημιουργούμε δεσμούς, είπε η αλεπού. Οι άνθρωποι δεν έχουν πια καιρό να μάθουν κάτι. Αγοράζουν πράγματα ετοιματζίδικα, φτιαγμένα μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια από τους εμπόρους. Και καθώς δεν υπάρχουν ποτέ έμποροι που να γίνονται φίλοι, οι άνθρωποι δεν έχουν πια φίλους. Αν θέλεις ένα φίλο, εξημέρωσε με!
– Τι πρέπει να κάνω; είπε ο μικρός πρίγκιπας.
– Πρέπει να είσαι πολύ υπομονετικός, απάντησε η αλεπού. Στην αρχή θα πρέπει να καθίσεις κάπως μακριά από μένα, όπως κάνω τώρα εγώ, πάνω στο χορτάρι. Θα σε κοιτάζω με την άκρη του ματιού μου και συ δεν θα λες τίποτε. Η κουβέντα γίνεται αιτία να δημιουργηθούν παρεξηγήσεις. Όμως, κάθε μέρα, θα μπορείς να ‘ρχεσαι και να κάθεσαι κάπως πιο κοντά σε μένα …
Την άλλη μέρα, ο μικρός πρίγκιπας ξαναγύρισε.
– Θα ‘ταν καλύτερα να ‘ρχεσαι την ίδια ώρα, είπε η αλεπού. Αν, για παράδειγμα, πρόκειται να έρθεις στις τέσσερις το απόγευμα, από τις τρεις κιόλας εγώ θ’ αρχίσω να ‘μαι ευτυχισμένη. Όσο θα προχωρεί η ώρα, τόσο περισσότερο ευτυχισμένη θα νιώθω. Στις τέσσερις κιόλας θ’ αρχίσω να εκνευρίζομαι και ν’ ανησυχώ. Θα ‘χω ανακαλύψει το τίμημα της ευτυχίας! Μα όταν εσύ θα ‘ρχεσαι μια οποιαδήποτε ώρα, δεν ξέρω ποια, ποτέ δεν θα ξέρω πότε να φορέσω στην ψυχή μου τα καλά της… Χρειάζονται ορισμένα τυπικά.
– Τι είναι ένα τυπικό; ρώτησε ο μικρός πρίγκιπας.
– Είναι κι αυτό κάτι ξεχασμένο από πολύν καιρό, είπε η αλεπού. Κάτι που κάνει κάποια μέρα να ‘ναι διαφορετική από τις άλλες μέρες, μια ώρα διαφορετική από τις άλλες ώρες.
Για παράδειγμα, υπάρχει μια τυπικότητα στους κυνηγούς. Την Πέμπτη χορεύουν με τις κοπέλες του χωριού. Τότε, η Πέμπτη είναι μια μέρα υπέροχη! Κατηφορίζω για περίπατο μέχρι τ’ αμπέλι. Αν οι κυνηγοί χόρευαν κάθε φορά που θα τους ερχόταν το κέφι, οι μέρες θα ‘μοιαζαν όλες ίδιες, με αποτέλεσμα να μην έχω εγώ ποτέ διακοπές.
Έτσι ο μικρός πρίγκιπας εξημέρωσε την αλεπού. Κι όταν πλησίαζε να ‘ρθει η ώρα του αποχωρισμού:
– Αχ! είπε η αλεπού … Θ’ αρχίσω τα κλάματα.
– Δικό σου είναι το λάθος, είπε ο μικρός πρίγκιπας.
– Ναι, σωστά, είπε η αλεπού.
– Μα συ θα βάλλεις τα κλάματα, είπε ο μικρός πρίγκιπας.
– Και βέβαια, είπε η αλεπού.
– Τότε, από αυτό, δεν κερδίζεις τίποτε! – Κάτι κερδίζω, είπε η αλεπού είναι το χρώμα του σταριού.
Ύστερα πρόσθεσε:
-Πήγαινε πάλι να δεις τα τριαντάφυλλα, θα καταλάβεις πως το δικό σου είναι μοναδικό στον κόσμο.
– Θα ξανάρθεις να με αποχαιρετήσεις κι εγώ θα σου κάνω δώρο ένα μυστικό.
Ο μικρός πρίγκιπας έφυγε για να πάει να ξαναδεί τα τριαντάφυλλα:
– Δεν είναι ολότελα όμοια με το δικό μου, ακόμη δεν είσαστε, τους είπε. Κανείς δεν σας έχει εξημερώσει και σεις δεν έχετε εξημερώσει κανένα. Είσαστε όπως ήταν η αλεπού μου. Κι εκείνη δεν ήταν παρά όμοια με εκατό χιλιάδες άλλες. Όμως εγώ την έχω κάνει φίλη μου κι είναι τώρα μοναδική στον κόσμο.
Και τα τριαντάφυλλα έδειξαν να τα ‘χουν πειράξει πολύ τα λόγια του
μικρού πρίγκιπα.
– Είσαστε όμορφα, μα είσαστε άδεια, πρόσθεσε. Κανείς δεν θα μπορούσε να πεθάνει για σας. Σίγουρα, κάποιος τυχαίος περαστικός, βλέποντας το δικό μου λουλούδι θα νόμιζε πως σας μοιάζει. Μα, από μόνο του αυτό, είναι πιο σημαντικό από όλα εσάς, γιατί εγώ το ποτίζω, το προφυλάσσω κάτω από ένα γυάλινο δοχείο. Γιατί είναι αυτό που εγώ προφύλαξα με το παραβάν. Γιατί αυτό είναι που του σκότωσα τις κάμπιες (εκτός από δυο ή τρεις που τις άφησα για να γίνουν πεταλούδες). Γιατί αυτό είναι εκείνο που το άκουσα να παραπονιέται ή να περηφανεύεται ή, μάλιστα, μερικές φορές να σωπαίνει. Γιατί είναι το τριαντάφυλλό μου.
Και γύρισε προς την αλεπού.
– Γεια σου, είπε …
– Γεια σου, είπε η αλεπού. Να το μυστικό μου. Είναι πολύ απλό:δεν βλέπει κανείς πολύ καλά παρά μονάχα με την καρδιά. Ότι είναι σημαντικό, δεν το βλέπουν τα μάτια.
– Ότι είναι σημαντικό δεν το βλέπουν τα μάτια, επανέλαβε ο μικρός πρίγκιπας, για να το θυμάται.
– Είναι ο χρόνος που έχεις χάσει για το τριαντάφυλλό σου και που το κάνει τόσο σημαντικό.
– Είναι ο χρόνος που έχω χάσει για το τριαντάφυλλό μου … έκανε ο μικρός πρίγκιπας, για να το θυμάται.
– Οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει αυτή την αλήθεια, είπε η αλεπού. Όμως εσύ δεν πρέπει να την ξεχάσεις. Να γίνεις υπεύθυνος για πάντα εκείνου που έχεις εξημερώσει…”
Τι μας εμποδίζει να ξεκινήσουμε ψυχοθεραπεία;
Όσο μιλάω και αλληλεπιδρώ με τους ανθρώπους στην κλινική μου εμπειρία – σε ομάδες αυτογνωσίας, συμβουλευτικής και ατομικής ψυχοθεραπείας – συχνά σκέφτομαι πόσο δίκιο είχε ο Φρόυντ όταν έλεγε στους μαθητές του ότι ανακάλυψε μια εκπληκτική μέθοδο που βοηθά τους ανθρώπους να θεραπεύσουν τον εαυτό τους, για να προσθέσει ότι αυτή η μέθοδος απευθύνεται σε λίγους.
Παραφράζω λίγο τα λόγια του Φρόυντ με τη διαπίστωση ότι πράγματι η ψυχοθεραπεία απευθύνεται σε λίγους γιατί απευθύνεται κυρίως σε έξυπνους ανθρώπους. Για να μην θεωρηθώ ρατσίστρια, με τη χρήση της λέξης έξυπνοι εννοώ ανθρώπους έτοιμους να χρησιμοποιήσουν την ευφυΐα τους για να κάνουν ευτυχισμένο τον εαυτό τους. Όσο κι αν αυτό ακούγεται υπερβολικό ή και παράξενο οι περισσότεροι άνθρωποι εμφανίζουμε μια απίστευτη αντίσταση και οκνηρία στο να αποδεχθούμε ότι ο εαυτός μας και η ζωή μας είναι στα χέρια μας. Γινόμαστε σχεδόν κουτοί όταν είναι να αντιληφθούμε ότι αυτό που υπάρχει μέσα μας είναι το θαύμα και ότι το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να το ανακαλύψουμε. Έτσι, καταλήγουμε να χρησιμοποιούμε κάποιες δικαιολογίες προκειμένου να ισχυριστούμε ότι υπάρχουν σημαντικοί λόγοι που δεν ξεκινάμε ψυχοθεραπεία. Μέσα στην κουταμάρα μας είναι αδύνατο να «οσμιστούμε» – έστω και στο ελάχιστο – ότι πρόκειται για τα εμπόδια που οι ίδιοι δημιουργούμε προκειμένου να αποφύγουμε να ζητήσουμε βοήθεια από έναν ειδικό που θα μας στηρίξει στο να πάρουμε την ευθύνη του εαυτού και της ζωής μας στα χέρια μας.
Έτσι, παρόλα τα υπέροχα και μοναδικά δώρα που μπορούμε να προσφέρουμε στον εαυτό μας – τόσο με ατομική όσο και με ομαδική ψυχοθεραπεία – μέσα από τα εμπόδια που στήνουμε αποφεύγουμε να αλλάξουμε τον εαυτό μας και να τον θεραπεύσουμε από συμπλέγματα που μας οδηγούν σε νευρώσεις, διαταραχές άγχους, κρίσεις πανικού, καταθλίψεις, σε μια εσωτερική σύγχυση και δυστυχία.
Τα πιο συχνά εμπόδια τα αναφέρω ως τα τρία Χ, μιας και τα τρία αρχίζουν από το γράμμα Χ.
Τα τρία Χ…
Το πρώτο Χ, αφορά το χρήμα και αποτελεί το πιο συχνά αναφερόμενο εμπόδιο για ψυχοθεραπεία: Μα πώς να κάνω ψυχοθεραπεία; Δεν έχω χρήματα. Αναρωτήθηκες ποτέ γιατί δεν έχεις χρήματα; Μήπως γιατί έπαψες να έχεις κίνητρο για να βγάζεις χρήματα; Και το πιο σημαντικό κίνητρο είναι ο εαυτός σου.
Το δεύτερο Χ αφορά το χώρο, κι εννοώ τον εσωτερικό χώρο, τον χώρο που χρειάζομαι για μένα. Συχνά έχουμε διαμορφώσει μια εσφαλμένη εντύπωση ότι η ψυχοθεραπεία είναι συνταγές που θα της πάρω και θα λύσω τα προβλήματά μου. Έτσι, μόλις έρχονται οι άνθρωποι στην ψυχοθεραπεία και ανακαλύπτουν ότι δεν θα πάρουν συνταγές, αλλά θα χρειαστεί να δουλέψουν με τον εαυτό τους, αρχίζουν το παζάρι με εμπόδιο τον χώρο: «Δεν νομίζω ότι το πρόβλημά μου θα λυθεί με το να έρχομαι εδώ να ασχολούμαι με εμένα. Τώρα οι άλλοι με χρειάζονται περισσότερο, η μαμά, ο σύζυγος, τα παιδιά, δεν μπορώ να δώσω χώρο στα θέλω και τις ανάγκες μου».
Το τρίτο Χ αφορά το χρόνο. Με τα λόγια μιας θεραπευόμενης που συμμετείχε σε μια ομάδα ψυχοθεραπείας με θέμα την μεταμόρφωση της πεταλούδας, και κατ’ επέκταση και του εαυτού, όταν ρωτήθηκε πως και δεν έβγαλες εσύ φτερά, πως και έμεινες κάμπια; «Είχα βάλει στα πόδια μου αλυσίδες για να βοηθώ τους άλλους να πετάξουν. Νόμιζα ότι εγώ είχα χρόνο, ότι θα το κάνω για μένα σίγουρα στο μέλλον. Τώρα που διαγνώσθηκα με καρκίνο ανακάλυψα ότι μπορεί να έχω περιορισμένο χρόνο».
Πόσες φορές αλήθεια παγιδεύουμε την εξέλιξή μας, το μεγάλωμα μας, το άνοιγα των φτερών μας με μια από τις τρεις δικαιολογίες: Χρήμα, Χώρος, Χρόνος.
Σύμφωνα με την αριθμολογία το γράμμα χ, χαρακτηρίζεται από τις λέξεις χίμαιρα, διέγερση και εκκεντρισμός. Είναι το γράμμα της διαίσθησης και την κίνησης.
Είναι ευαίσθητο και απεικονίζει τον σταυρό ανεστραμμένο. Πολλές φορές συνδέεται με τα μυστήρια και με τις απόκρυφες δυνάμεις. Είναι γράμμα του σωματικού έρωτα και ζητά να δαμαστεί η δύναμή του. Το Χ είναι σταυρός σύμφωνα με τον συμβολισμό του, είναι το σταυροδρόμι, η οριοθέτηση, είναι η διασκέδαση.
Εν κατακλείδι, είναι ο άγνωστος Χ.
Αυτό ακριβώς όμως, δεν είναι ο Εαυτός μας; Επομένως, κάθε φορά που μια από αυτές τις τρεις δικαιολογίες σας έρχονται αυτόματα για να εξηγήσετε το λόγο που δεν κάνετε ψυχοθεραπεία σκεφτείτε το καλύτερα. Σεβαστείτε το γράμμα Χ, το αξίζει. Όπως εσείς αξίζετε να “ξοδέψετε” για τον εαυτό σας χρήμα και χρόνο και να δώσετε στον εαυτό σας χώρο να εκφραστεί, να ανθίσει, ή να πετάξει. Μόνο γνωρίζοντας τον εαυτό μας μπορούμε να εξελιχθούμε. Ωστόσο, η γνωριμία με τον αληθινό μας εαυτό είναι μια διαδικασία επώδυνη, γιατί απλά ο αληθινός μας εαυτός εμπεριέχει τα πάντα, ακόμα και αυτά που μάθαμε να θεωρούμε αρνητικά μας, κουσούρια μας, αδυναμίες μας, διαταραχές μας. Παράλληλα, είναι και μια διαδικασία συναρπαστική, όπως άλλωστε είναι και ο εαυτός μας, αρκεί να βρίσκεται δίπλα μας ο κατάλληλος άνθρωπος – θεραπευτής – που θα μας βοηθήσει να αποδεχθούμε και να θεραπεύσουμε τον εαυτό μας. Αυτό είναι το απόσταγμα της ψυχοθεραπείας – Αποδοχή του εαυτού. Κι όπως κάθε απόσταγμα για να γίνει απόσταγμα χρειάζεται πολύ δουλειά και θάρρος!
Ο Γαλιλαίος είπε: « Δεν μπορείς να διδάξεις τίποτε στον άνθρωπο. Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να τον βοηθήσεις ν’ ανακαλύψει κάτι μέσα του».